“Een extreem en crimineel voorbeeld van een Tipp-Ex-ongeval”, noemt Bart Vanraes de getuigenis van bouwvakker Basile Caisin, die voor dood werd gedumpt na een arbeidsongeval. De preventieadviseur uit Sint-Niklaas schreef zopas een eindwerk over arbeidsongevallen die onder de mat worden geveegd. “En dat gebeurt zeker niet alleen bij zwartwerkers.”
Bart Vanraes voltooide zijn thesis in september. Hij is ook van plan een boek te wijden aan “Tipp-Ex-ongevallen”. De naam verzon hij zelf, omdat “onderrapportage” de lading niet helemaal dekt. “Met Tipp-Ex-ongevallen bedoel ik arbeidsongevallen die verzwegen of verbloemd worden. Het zou mij plezier doen als die term binnen enkele jaren de Van Dale haalt, want het probleem is groter dan gedacht. Spijtig genoeg is er weinig cijfermateriaal beschikbaar en heb ik voor mijn eindwerk veel mensen geïnterviewd – zoals ook Basile Caisin – en online veel enquêtes moeten afnemen. In ons land is de case van Caisin een van de meest frappante Tipp-Ex-ongevallen ooit. Ik heb zijn voormalige werkgever nog vergeefs proberen te contacteren. Al zijn er nog ongelooflijke gevallen geweest, zoals een illegaal tewerkgestelde man die na een ongeval door zijn baas in het Brusselse een half jaar in de kelder werd opgesloten.”
In Nederland is er meer transparantie rond deze ongevallen. Daar meent men dat de Inspectie niet op de hoogte is van circa 30 tot zelfs 50% van de arbeidsongevallen. Hier in België gewaagt Fedris, het federaal agentschap voor beroepsrisico’s dat de gegevens verzamelt, van 10.000 verzwegen arbeidsongevallen in België. Ter vergelijking: in 2017 waren er rond de 143.000 aanvaarde arbeidsongevallen in ons land. “Dat cijfer van 10.000 Tipp-Ex-ongevallen leek mij zeer hoog bij aanvang van mijn onderzoek. Toch moet ik nu concluderen dat zelfs die 10.000 waarschijnlijk nog een onderschatting is.”
Niet alleen zwartwerk
Het gaat zeker niet alleen over zwartwerk. “Soms is het de werknemer zelf die niet meldt dat hij zijn duim verstuikt heeft, omdat hij het zelf ‘niet de moeite’ vindt. In de machocultuur van de bouw gebeurt dat wel vaker. Soms verzwijgen ze het omdat ze iets aan het doen waren wat niet mocht van de baas. Of ze durven het niet zeggen omdat ze bonussen krijgen als ze ongevallenvrij blijven. Zeker in bedrijven met een zero-accidentcultuur zien we dat wel vaker. Vanuit het bedrijf is er soms onwetendheid dat elk arbeidsongeval gemeld moet worden. Of de werkgever meldt het opzettelijk niet uit schrik voor de Inspectie of om te vermijden dat zijn ongevallenverzekering omhoog zou gaan. Soms betalen ze nog liever de arbeider zijn loon gewoon door en vergoeden ze zelf de medische kosten. Wanneer de verzekering niet ingeschakeld wordt, worden de medische kosten afgeschoven op de mutualiteit en sociale zekerheid. Het onder de radar regelen is meestal in het nadeel van de werknemer. Als derde groep merkte ik dat ook de arbeidsverzekering zelf soms creatief omspringt met meldingen van arbeidsongevallen. Verzekeraars zijn verplicht ongevallencijfers door te geven aan de overheid. Op de duur zit je met veel blinde gaten.”
De preventieadviseur botste op veel weerstand bij het schrijven van zijn eindwerk. “Zo kreeg ik de vraag waarom ik enkel de Tipp-Ex-ongevallen onderzocht, en niet de ‘maandagmorgenongevallen’. Dit zijn ongevallen die thuis gebeuren en waarbij het slachtoffer dit probeert aan te geven als een arbeidsongeval. Of de SIW-ongevallen, of self inflicted wounds. Een soort van zelfverminking of automutilatie, waarbij mensen zich opzettelijk verwonden op het werk om enkele dagen verlof te hebben. Bijvoorbeeld door met een hamer op de vinger te kloppen. Zeer zorgwekkend, maar dit soort ongevallen hebben vooral een financiële kost. Bij Tipp-Ex-ongevallen kent men de gevaren en risico’s mogelijk niet, of worden ze onderschat. Dat is veel zorgwekkender. Zo kan het bedrijf geen lessen leren uit onbekende arbeidsongevallen. Laat ons de volledige realiteit erkennen en van daaruit veiligheid niet alleen op papier, maar ook in de praktijk echt verbeteren.”
Qatar
Tipp-Ex-ongevallen vormen wereldwijd een probleem. “In Qatar, waar tientallen stadions en hotels worden gebouwd voor de Wereldbeker Voetbal in 2022, werden volgens Amnesty International al 1.200 dode arbeiders onder de mat geveegd, veelal uit Nepal en andere arme Aziatische landen.”
Gelukkig is het aantal extreme en criminele Tipp-Ex-ongevallen zoals Basile Caisin overkwam in ons land beperkt. “Fairwork Belgium staat deze mensen – als ze nog leven – bij”, zegt Vanraes. “Die vzw heeft mij zo’n twintigtal rapporten laten lezen.”
www.tippexongeval.be Kristin Matthyssen
Geef een reactie